"Gazteei dagokienez, mikromatxismo kasu asko ikusten ditut epaitegietan. Gero eta gehiago dira irainak, eta batez ere teknologia berriekin lotutako kasuak dira: irain sexualak eta kontrol soziala; norekin ibiliko den, ziurrenez edonorekin oheratuko dela...". Genero indarkeria eta gazteak izenburudun mahai-ingurua antolatu du Urola Kostako Hitza-k bere irakurleentzat, eta bertan egin ditu adierazpen horiek Olatz Fernandez abokatuak. Gipuzkoako Abokatuen Elkargoko genero indarkeriaren arloko ofizioko txandan egiten du lan donostiarrak.
Eskualdeko udalek dituzten datuen arabera, emakume erasotuetako ia herena 30 urtetik beherakoak dira, eta erasotzaileak ere bai. Horren aurrean, Ibon Arrizabalaga de Mingok argi utzi du bere iritzia: "Nik ez nuke ikuspegi ezkor bat marraztuko nerabeen eta gazteen inguruan. Ikuspegi ezkorra gizarteari buruzkoa da, oro har, gazteak gizartearen ispilu baitira". Arremanitz kooperatibako kidea da oriotarra, eta batez ere nerabeekin egiten dute lan, hezkidetzaren eta prebentzioaren inguruan.
Fernandezekin eta Arrizabalagarekin batera, Edurne Aranbarri azkoitiarrak hartu du parte mahai-inguruan. Azpeitiko Parekidetasun teknikaria da. Herriko ikastetxeetan gaia landu izan dute Arrizabalagaren kooperatibarekin, eta Aranbarrik funtsezkoa deritzo halako ekimenak egitea: "Niretzat Ibonek-eta eskoletan egiten duten lana oinarrizko-onarrizkoena da".
Egunero ez dira mahai-inguruetan elkartzen iritzia emateko, kamera filmatzen ari den bitartean. Baina gaiaz hitz egiteko prest agertu dira, "gauza hauek sakon landu behar direlako, horrelako ekimenekin, esaterako". Hedabide gehienek genero indarkeria kasuei emandako tratuarekin ez daude gustura, ordea. "Ondo dago gaiari buruz hitz egitea hedabideetan, baina egiten den moduak ez du egoera eraldatzen laguntzen", uste du Arrizabalagak. Aranbarrirentzat, "ikuspegi oso morbosoarekin lantzen dira gai hauek, emakume erasotuaren papera beti estigmatizatuz".
'Mikromatxismoa'
Hedabideen jarrera eta mikromatxismoa lotu ditu, berriz, Fernandezek. "Aipatu dugu irainak eta zenbait komentario mikromatxismoa direla. Bada, nire ustez hedabideek elikatu egiten dute hizkera hori, eta gazteek normaltzat hartzen dute". Abokatuarentzat, hedabideek askotan bidaltzen dituzten mezuak "guztiz matxistak dira eta, azkenean, harreman horiek horrela elikatzen dira".
Maila baxuko indarkeria edo mikromatxismoa normaltzat hartzen dute gazteek. Bat datoz hirurak horretan. Eta hori aldatzea da gakoetako bat beraientzat. "Askotan gazteak ez dira konturatzen hori ere badela indarkeria bat. Eta, zergatik ez dira konturatzen? Bada, askotan gizartean onartuta dagoelako horrelako irainak eta komentarioak egitea", esan du Fernandezek. "Hori da, oso barneratuta dugu sexu-genero sistemak inposatu dituen rol horien ondorioz sortutako botere harremanak. Eta indarkeria litzateke horren adierazpen larriena", jarraitu du Parekidetasun teknikariak. Gazteekin lana egin behar dela uste du: "Emakumeari esplikatu behar zaio bikoteak sakeleko telefonotik 100 mezu bidaltzen badizkio, ez dela asko maite duelako, kontrolatu egin nahi duelako baizik". Hor ikusten du gakoa Aranbarrik: "Gazteekin egin behar den sentsibilizazio lan hori mikromatxismo horiek identifikatzeko egin behar den lana dela uste dut".
Izan ere, abokatu donostiarraren ustez indarkeria mota hori jasaten duten gazteak ez dira berehalakoan gerturatzen polizia etxeetara: "Nik epaitegietan ikusi dudanaren arabera, salaketa jarri aurretik asko agoantatu dute. Kostatu egiten zaie era guztietako mezuak eta irainak indarkeriatzat hartzea".
"Erailketa bat dagoenean, denok gaitzesten dugu, ez dakit zenbat hitz botatzen dira, baina hori muturra bakarrik da; indarkeria egunero pairatzen ari da mundu guztia", adierazi du Arrizabalagak. Nerabeekin "tratu onak" sustatzen saiatzen dira Arremanitzekoak, "azkenean gizarte honetan ikusten baitute normala tratu txarrak direla". Tratu txarretan arinenak eta larrienak zein diren identifikatzen dituzte gazteekin, eta gauza bera egiten dute tratu onekin. Hala, batzuk bultzatu eta besteak kontrolatzen saiatzen dira.
Oriotarrarentzat, nerabeekin eta gazteekin lan egiterakoan emakumeen aurkako indarkeriarekin oso lotutako indarkeria mota gehiago landu behar dira. "Gizonok azpitik dugunari eragiten diogu indarkeria. Kasu honetan emakumeez ari gara hitz egiten, baina gizonen artean ere sekulako indarkeria pila dago egunero".
Horregatik, ikastetxeetan ez dira mugatzen emakumeen kontrako indarkeria bakarrik lantzera: "Mutilek ez dute hori bakarrik landu nahi izaten. Zergatik hitz egin behar dugu horiek jasaten dutenaz, eta ez guk jasaten dugunaz? esaten dute. Haiek ere egunero ari dira elkarri ematen dioten kristoren egurra jasotzen, izan ere". Mutilek mutil izateko ezin dute elkar maitatu, ezin dute sentimendurik adierazi, gogorrak izan behar dute, bortitzak, zakarrak. Hori uste du Arrizabalagak. "Eta hortik ateraz gero, marikoia zara. Eta ez dauka zerikusirik sexu joerekin. Irain hori sexu interesa baino askoz lehenago agertzen da, eta kontrol neurri gisa ulertzen dugu guk. Ez dakite hitzaren esanahia, baina badakite nola jokatu hori ez deitzeko".
Oso argi du horrek eragiten duen kaltea sakona dena: "Hortik abiatzen da hau dena, eta gero, presio hori guztia, jasandako hori guztia, ahal dutenei igortzen diete". Arrizabalagarentzat, gai honetan "lehentasuna horren kontzientzia hedatzea eta guztiok horretan parte dugula hedatzea" da.
Lehentasunak, argi
Oriotarrak bezala, Aranbarri azkoitiarrak ere argi ditu lehentasunak. "Prebentzio lana egitea" da garrantzitsuena Parekidetasun teknikariarentzat. Horrekin batera, instituzioetan jarri ditu begiak: "Instituzioek inbertsio handi bat egin behar dute. Gaur egun gizarteak bizi duen arazo larrienetakoa da, eta tamaina bereko neurriak behar dira". Bere ustez arlo batean baino gehiagoan egin behar dira inbertsio horiek; prebentzio lanean, emakumeen jabetze prozesuan, legeen errebisioan, eta emakumeei jartzen zaizkien arreta zerbitzuen hobekuntzan eta eraginkortasunean, esaterako.
Prebentzioan indarrak jartzearekin bat dator Fernandez ere. Eta, bere lan eremura sartuta, lehentasunak "emakume erasotuekin egotea eta epaitegietan lan on bat egitea dira".
Gabeziak ere hor daude, ordea. Nork bereak ikusten ditu, eta mahai-inguruan luze jardun dute horietaz. Informazio faltaz aritu dira Fernandez eta Aranbarri, esaterako. "Epaitegietan ikusten dugu informazio falta hori. Askotan erasotua den emakumeak ez daki zer pauso eman behar dituen, edo salaketa bat jartzeak edo urruntze agindua eskatzeak zer ondorio dituen. Informazioa guztiz beharrezkoa da", dio. Horregatik, Fernandezi "guztiz beharrezkoa" iruditzen zaio "ertzainek eta udaltzainek espezializatutako unitate bat izatea, eta erasotuarekin egongo dena beti emakumezkoa izatea".
Genero indarkeria kasuak bideratzerakoan, informazio eta koordinazio gabeziak nabari ditu egunerokotasunean Azpeitiko Parekidetasun teknikariak: "Kasu solteak tratatu nahi ditugunean, esaterako, erakunde bakoitzak bere protokoloa du, bere legearen arabera, eta beraz ertzainek beren protokoloa dute eta beraien helburua salaketa jartzea da. Genero indarkeriaren definizio hertsiaren interpretazio are hertsiago batean kokatzen dira. Aldiz, Gizarte Zerbitzuetan ari diren teknikariek, egunerokotasunean ikusten dute hortik harago doan emakumeen kontrako indarkeria mota bat ere badagoela eta legeak ez diela ematen tresna eraginkorrik horri aurre egiteko. Hori guztia koordinatzerakoan, denok ohartzen gara informazio falta handia dagoela; ez dakigu nora jo behar den, ez dakigu salaketa jartzea ez dela derrigorra zenbait eskubide izateko edo zerbitzu batzuez baliatzeko".
"Legearen menpe gaude, eta udalaren eskumena ere oso-oso mugatua da", amaitu du azkoitiarrak.
Helburua, salaketa?
Mahai-inguruan hausnarketarako tarteak ere aurkitu ditu hirukoteak. Salaketei buruz aritu dira, adibidez. Aranbarrirentzat salaketa jartzea beti ez da eraginkorrena: "Nire ustez, helburua ez da izan behar beti salaketa bat jartzea. Azken batean, niretzat helburua emakume horren bizitza etorkizunean indarkeriarik gabekoa izatea da eta, askotan, salaketa bat jartzeak hori bultzatu baino kontrako ondorioa ekar dezake. Gu etengabeko hausnarketa horretan gaude; zer kasutan salatu eta zeinetan ez".
"Kasu larri bat dagoenean, salaketa jarri behar dela uste dugu, baina salaketak ez du balio prebentzioa egiteko", gogoratu du Arrizabalagak. "Gertatu den zerbaiten aurrean prozesu bat martxan jartzeko bakarrik balio du, eta guk nahi duguna da hori ez gertatzea. Eta askotan gizarteko norbanako bakoitzak asko egin dezake prebentzio mailan". Mahai-inguruko abokatua ados dago beste biekin, baina salaketaren garrantzia ere azpimarratu du: "Egoera larrietan salaketa behar-beharrezkoa dela uste dut, batez ere emakume horren bizitza arriskuan dagoenean. Gabeziak gabezi,larrialdiko hainbat neurri hartzea ahalbidetzen du salaketa batek".
Arrizabalagarentzat, bestetik, garrantzitsua da emakume erasotuei biktima ez deitzea: "Niretzat biktima bakarrak erailak izan direnak dira, haiek ez dute erremediorik; besteak bizirauleak dira. Jasan dute, jasaten dute indarkeria hau, baina aurrera egiten ari dira". Bat dator Aranbarri. Beretzat "ezinbestekoa" da emakume horiek erreferente bihurtzea: "Indarkeria jasan dutenen baina hortik irtetea lortu dutenen erreferenteak indartu behar dira hedabideetatik hasi eta herriz herri; horiek ezkututik atera eta subejktu aktibo bihurtu behar ditugu. Nik uste dut horrek asko lagunduko ligukeela denoi ikustarazten aukerak badaudela indarkeria egoera horretatik irteteko eta bidea zein den ikusteko".
Gizonak ere, rol onean
Legeak beharrezkoak direla ez dago zalantzarik. Arlo horretan aurrerapausoak ematea positiboa dela ere argi dago. Baina bai Fernandezek, bai Aranbarrik eta bai Arrizabalagak, argi dute genero indarkeria bezalako arazo bat ezin dela legeen esku soilik utzi. Alegia, legeak gizakien berdintasuna ezartzeak ez duela gizarte justuago edo parekideago bat bermatzen.
Arrizabalagak hartu du hitza aurrena: "Legearen aurrean berdintasuna edukitzeak ez du aldatu errealitatea. Errealitatea harreman pertsonaletan askoz sakonago landu behar den zerbait da". Zentzu horretan aurrera egiteko asmoz, gizon taldeak deitzen diren ekimenak martxan dira Euskal Herriko hainbat txokotan. "Nahikoa modu ikustezinean edo sutilean, gizon asko inplikatu dira, ikusi dutelako gizarte honek ez digula guri ere mesede egiten. Duela 25 urtetik gizon asko saiatu dira esaten ez dutela nahi honelako gizarterik, eta bakoitzak zer egin dezakeen hausnartu dute". Zer egin dezaket nik gizon bezala, nola tratatu behar dut neure burua, nola tratatu beste gizonak, nola tratatu emakumeak? Halako galderekin lan egin dute, eta ari dira. "Nik uste dut garrantzitsua dela maila pertsonalean eta interpertsonalean egiten den hori".
Hain zuzen, ikastetxeetan nerabeekin lan egiten dutenean ere garrantzia ematen diote norberak egin dezakeenari. "Nerabeei esaten diegu geuk eragotzi dezakegula hainbat gauza gertatzea". Adibide zehatza ere ematen dute, hori hobeto uler dadin. Larunbat gauetan mutil batzuek neskekin harremantzeko duten moduaren ingurukoa, esaterako: "Ohikoa da mutil bat neska bati hitz eta pitz aritzea, neska hormaren kontra dagoela eta handik alde egiterik ere ez duela ia, mutila haren kontra-kontra duelako, besoa hormaren kontra jarrita. Mutil horren koadrilak egoeraren aurrean barre egin dezake, edo erabaki dezake hori ez dela jarrera egokia, eta lagun horri zerbait esan. Mutil koadrila hori agente bat da, eragotzi dezake egoera hori".
Izan ere, halako gertaeren aurrean, zer beste aukera egon daitezke? "Argi dago hori ez dela salatzeko moduko zerbait. Ez luke ezer konponduko. Gainera, kasu larrienetan ere neurri eraginkorrak hartzeko zailtasunak badaude, eta erailketak dira horren lekuko, horrelako gauza bati zer neurri jarriko diozu?". Horregatik, Arrizabalagak argi du: "Nik uste dut gakoa gizartea aktibatzea dela eta denok hartzea geure gain egoera batzuk saihesteko ahalmena gure herrietan, tabernetan, ikasgeletan... Hori indartu nahi dugu, jabetzearen bidetik, gizonei ere rol bat emanez. Bestela, erasotzaile rola bakarrik gelditzen zaigu, eta guk ere badugu nahikoa lan", azaldu du.