Lehiakortasunaren inguruan herri politiken ikerketan jardundako hamabost urteko esperientziaren emaitza da Miren Larrea ikerlariak (Azpeitia, 1970) Herri politiken eraldaketa errazteko artea liburuan jaso duena. Larrea Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzan lizentziatua da eta Ekonomia Zientzietan doktorea. Gaur egun Deustuko Unibertsitatearen Orkestra Lehiakortasunerako Euskal Institutuko ikerlaria da, eta bere lana herri politikako ikerketa-ekintza prozesuak bideratzea da, lurraldearen garapenean partaidetzazko ikuspegiak sortzeko.
Uztailaren 5ean aurkeztu zuen liburua Arantzazun (Oñati, Gipuzkoa), eta orduz gero beste bi tokitan ere eman du bere lanaren berri. Liburuko edukia ingelesez idatzi zuen azpeitiarrak, gero euskaraz berridatzi eta argitaratu du; aurrerago, ingelesez eta gaztelaniaz argitaratzeko asmoa ere badu. Liburuko marrazkiak ere ikertzaileak berak sortu ditu.
Orkestrako ikerlaria zara. Hitz gutxitan azalduko zer den Orkestra?
Orkestra ikerketarako zentro bat da. Unibertsitateak lurraldeko eragileekin ikerketa egiteko zailtasunak dituela –bere egituragatik, prozeduragatik eta abar– ikusi zelako sortu zen, eta hori da bere ezaugarri berezietako bat. Lehiakortasunaren inguruan ikerketa egiteko lankidetzazko esperimentu bat da, lehiakortasuna bilatzeko lanean edota horretan ari diren lurraldeko eragileekin batera lehiakortasuna eraldatzeko. Lurraldeko eragile bat gehiago izanda, gainontzeko eragileekin lankidetzan, jakintza berria sortzera bultzatzen gaitu Orkestran egiten den ikerketak. Ikerketa egiteko modua ikaragarri aldatzen du horrek, eta horrek definitzen du Orkestra.
Herri politiken eraldaketa errazteko artea liburua idatzi duzu. Aurrez, nazioarteko hainbat aldizkaritan eta liburutan artikuluak argitaratu izan dituzu. Nondik norakoa izan da liburua egiteko pausoa?
2008. urtetik ari naiz lanean aurrez esandako ikerketa ildo horretan; alegia, jakintza sortu nahi dugu lurraldeko eragileekin, haiei buruz edota haientzat. Xede horri lotuta, munduan hori ahalbidetzen zuten ikerketa egiteko zer modu zeuden begiratu genuen, eta ekintza ikerketa bazegoela ikusi genuen. Ikerketa metodologia hori ikasteko, aurrena Norvegiara joan ginen, eta gero Argentinako lankideekin aritu ginen. Sare horietan lanean hamabost urte daramatzat, eta asko idatzi dut. Izebergaren sentsazioa nuen, ordea; alegia, gainean ikusten den hori kontatzen genuela, baina gertatzen ari den horren azpian beste gauza asko daudela ez zirenak kontatzen, eta horri heltzea erabaki nuen. Batzuk esan didate horrelako lan bat idaztea nire adina izan gabe eta nagoen tokian egon gabe ezin dela, edo zaila dela. Bai, baditut urte batzuk, eta erabaki dut normalean ekintza ikerketa prozesu hauei buruz kontatzen ez diren gauza batzuk azaltzea liburuan.
Herri politikaz ari zarenean, zertaz ari zara?
Lan hau idatzita dago batik bat Gipuzkoako Foru Aldundia oinarri hartuta, aldundiko politikariekin, bertan herri politikaren ardura duten funtzionarioekin, konfiantzazko karguekin... Talde askotarikoarekin eta elkarlanean jardun dugu lurraldeko eskualdeetako garapen agentziekin eta beste hainbat eragilerekin ere. Eta herri politika terminologia erabili dut, horiek ere herri politika bezala hitz egiten dutelako, eta bai aldundiak eta bai garapen agentziek herritarrekin egin nahi izan dituzten politikak dira liburuan jasotakoak. Politika publikoa da, baina ez da gobernuak berak bakarrik egiten duena, saiatu dira politikak herritarrekin egiten, berezitasun hori dute. Gure lana hori izan da batik bat: herri politikaren arduradunei politikak beste eragile batzuen parte hartzearekin egiten laguntzea. Lankidetza eredu hori azaltzeko, lankidetzazko gobernantza kontzeptua darabilgu asko; orain asko erabiltzen da kontzeptu hori, baina gu hasi ginenean ez zen horren ezaguna.
Herri politikan zer dago hobetzeko edota eraldatzeko?
Alde askotan dago zer hobetu. Benetan herri politikan sinesten eta bultzatzen duen jendea aurkitu dut gobernuetan, baina era berean, administrazio publikoak dauzkan prozedurek garantistak izan behar dute, eta beti kezka bat sortzen da hor: demokratikoki jasotako legitimitate bat du gobernuak erabakiak hartzeko, baina hori lurraldeko beste eragile batzuen parte hartzera irekitzen dutenean, prozesu horietan herritar batzuek bakarrik parte hartzen dute, eta zalantzak sortzen dira horiek herri politiketan eragiteko duten legitimitatearen inguruan. Era horretako dilema eta oztopo asko ere aurkitu ditugu prozesuetan. Beraz, berrikusi eta moldatu beharra daude herri politikak parte hartzean oinarrituta egiteko ditugun egiturak eta prozedura garantistak, nahiz eta beharrezkoak izan.
Prozedura edota lan egiteko moduetan boterearen kontua ere badago: batzuek diote boterea banatzea, boterea ematea... Nire ustez, boterea desberdin erabili behar da. Boterea daukanari kostatu egiten zaio botere hori uztea edota beste modu batean erabiltzea. Askotan, baina, herritarrok ere ez dugu nahi izaten ardura hori hartzea. Prozesu batzuetan gertatu zaigu eragile batek edo bestek iritzia ematea, deliberazio prozesuetan parte hartzea, baina gero honakoa esatea: "Gero aldundiak erabakiren bat hartzen badu, guk ez dugu ardurarik nahi erabaki horretan. Garbi gelditu dadila aldundiak egitea erabakitzen duena aldundiaren ardura dela". Horrek esan nahi dut batzuetan hitz egin bai, baina prozesuetan ardura partekatuak hartzea kostatu egiten dela. Guk gizarte antolatuetan egiten dugu lana, eta hori ikusten da. Besteek guri entzutea nahi dugu, baina arazoaren konponbidean guk ere ardura hartze horretara salto bat dago, eta hori da landu behar dena. Beraz, bi aldeetan dago zer egina: gobernuetan ikasketa prozesu bat eta prozeduran aldaketa bat gauzak egin ahal daitezen, baina gero, korrenpontsabilitatean edo ardura partekatuan garapen batek egon behar du, eta hori ere kostatu egiten da.
Larrea, argitaratu duen liburuaren ale bat eskuetan hartuta. (Maialen Etxaniz)
Gobernuan alderdi bat ala bestea egon alderik ikusi al duzu?
Liburuaren aurkezpeneko saioan arduradun politiko batek esan zuenez, Gipuzkoan lankidetzazko gobernantzan bi alderdi nagusien artean ikuspegi amankomuna edota partekatua dago. Liburuan jaso dut aldundian prozesuak zein agintalditan egin diren, eta guk lana egin dugu bai EAJrekin eta bai EH Bildurekin, eta prozesu berdinak jarraitu dira; izan ere, epe luzeko prozesuak dira. Proiektuen elementu edo ezaugarri garrantzitsuenei jarraipena eman diete, bakoitzak beraiena eginda eta moldatuta.
Gizarte antolatuekin egiten duzue lankidetza. Zeintzuk dira horiek?
Gure lana garapen ekonomikoari lotutakoa denez, enpresa txikietara-eta iristen saiatzea da gure asmoa haiei laguntzeko, eta horretarako bitartekari lanak garapen agentziek, enpresa elkargoek, lanbide heziketako zentroek eta abarrek egiten dituzte. Eragile horietan parte hartzen duten pertsonak antolatuta daude, ez dira herritar bezala ari, beren lanbidearen edota lanaren bidez parte hartzen dute. Hala ere, azkenean denok gara herritarrak; nik, ikerlari bezala nonbaitera lanera noanean ere, herritar gisa dudan ikuspegia partekatzen dut.
Lankidetza gobernantzako prozesuetan garapen bat ikusiko zenuen hamabost urteotan. Zeintzuk dira erronkak?
Erronka handi bat honakoa da: benetan sinesten al da lankidetza gobernantzan? Egun dauden egiturak daude, eta horrez gain, oso ohituta gaude bakoitza geure partzeletan erabakiak hartzera. Beraz, beste batzuekin lan egiteko benetan sinistu behar dugu emaitza hobeak lortuko direla, eta prozesuak besteekin egindakoa eta lankidetzazkoa behar duela izan. Eremu batzuetan sinesten da hori, eta beste batzuetan, ez. Oraindik gorabehera handiak egoten dira lankidetzazko prozesuak bultzatzeko orduan. Alde daukaguna zera da: geroz eta kontzientzia gehiago dagoela datozen eta aurretik ditugun erronkak eta arazoak –klima aldaketarena nabarmen, adibidez– ezingo dituztela gobernuek beren kasa konpondu. Ondorioz, mobilizatu beharko dira bai gobernuak, bai herritarrak, bai mugimendu sozialak eta abar, eta erronkei aurre egiteko lankidetza formulak bilatu beharko dituzte desberdin pentsatzen dutenen artean. Arazoak geroz eta konplexuagoak diren neurrian, kontzientzia hartzen ari gara, eta horrek lankidetzazko bideetara eraman beharko gintuzke, baina oraindik kostatu egiten da bakoitzak bere erabaki eremuetan erabakitzeari utzi eta elkarrekin erabakitzeko pausoa ematea.
Herri politikak egiteko prozesuetan aldundiak, garapen agentziek eta abarrek parte hartu dutela diozu, baina goragoko erakundeak ere badaude, eta zer-nolako autonomia dute prozesuak aurrera eramateko?
Bakoitzaren eskumenak desberdinak dira, baina batzuetan lan egiteko eremuak berdinak dira. Esaterako, guk lan asko egin dugu enpresa txikiei digitalizatzen laguntzeko. Eusko Jaurlaritzak, aldundiak eta udalek garapen agentzien bidez beren eskumenak dituzte, baina osagarritasun handiak daude; adibidez, finantziazio aldetik programa definitzeko gaitasuna-eta aldundiak du, baina egunerokotasunean enpresetara jotzen dutenak, haiekin harremanetan daudenak eta zer behar duten ondo uler dezaketeenak garapen agentziak dira. Herri politikako prozesuak lantzerakoan aldundiko eta garapen agentzietako teknikariak talde lanean aritzera bultzatu ditugu. Eskumenak desberdinak izan arren elkarrekin arituta aberastasuna dagoelako; era horretan, agentziek eragin dezakete aldundiak aterako dituen dirulaguntzak enpresek behar dituztenak izan daitezen, eta aldundiarentzat, berriz, eskualde guztietan belarriak eta begiak edukitzea bezala da. Kontua da, bakoitzak bere aldetik baino, elkarrekin gehiago lortu dezakegun hori bilatzea.
Herri politiken eraldaketa errazteko artea liburuaren goiburuan erraztea eta artea hitzak erabili dituzu. Zer zentzutan?
Artea hitza gauza bat baino gehiagogatik erabili dut. Erraztea, berriz, erraztailearen figurarekin lotuta dago. Erraztaileak dira baldintzak sortzen dituztenak beste batzuek hausnar dezaten, erabaki dezaten eta ekintzak gerta daitezen. Esaterako, garapen agentziei lan hori egin dezaten eskatzen zaie lurraldean. Errazte hori oso konplexua da, eta ez dago errezetarik, tokian tokiko baldintzak nahiz eragileak desberdinak direlako.
Bestalde, artea hitz jokoa ere bada, liburuan marrazkiak erabili ditut eta lehenengo aldiz egin dut hori. Prozesu hauetan arrazoiaz gain emozioek duten garrantzia azaltzeko enfasi handia jarri dut. Orain arte, eta baita orain ere, emozioak, maitasuna eta abar herri politikaren testuinguruan planteatzen ditugunean, halako deserosotasuna sortzen dute. Liburuan pauso hori eman nahi izan dut, eta emozioek duten garrantziari buruz hitz egin dut. Idazten hasi nintzenean Hilary Bradbury ikertzaile irlandarrak ariketa bat egiteko eskatu zidan; alegia, erabat arrazoitik ari nintzela, hitzak eta hitzak erabiliz, eta harekin nuen hurrengo bileran, esan nahi nuena hitzik erabili gabe, marrazkiekin bakarrik, azaldu behar nuela. Marrazkiak egiten hasi nintzen, herri politiketako prozesuetan dagoen dimentsio emozional horretara ailegatzeko modu bezala. Beraz, liburua bada pixka bat esperimentua, gai horien eta prozesuen parte arrazionala azaltzeaz gainera, horiek sortzen dizkiguten pozak, maitasuna eta elkarrekikotasuna bezalako emozioak, edota haserreak, beldurrak eta abar azaleratzeko.
(Argazkia: M. Etxaniz)
Garapen ekonomikorako prozesuak eta emozioak. Lotura bitxia.
Liburua aldarrikapen bat ere bada. Dikotomiaren kontzeptua erabiltzen dut, eta dikotomia horien bitartez mundua ikusteko bi sinesmen sistema azaleratzen ditut. Gauza askorekin zerikusia dute, baina generoaren dimentsio bat badagoela azaleratzen dut. Alegia, errazte lanak neurri handi batean zaintza lanak dira, eta zaintza oso feminizatuta dago. Herri politikan edota garapen ekonomikoaren mundu honetan, errazte lanetan gizonak baino askoz emakume gehiago ikusten dira. Horren inguruko hausnarketa bat ere egin dut liburuan. Emozionalitatea eta beste zenbait kontzeptu ere azaldu ditut bi sinesmen sistema horietan. Orain arte gailendu dena boterean oinarritutako eredu arrazionala izan da, eta arrazoiari eman zaio tokia, eta ez hainbeste emozioari. Ni saiatu naiz azaltzen gauzek aurrera irteten dutela biak daudenean; gai hauetan ere, nahiz eta enpresari eta garapen ekonomikoari buruz ari garen, zaintza, maitasuna, emozioak eta horiek guztiak ere badaude. Hori azaleratu nahi izan dut.
Emozioei baino, Excel taula bati lotuago ez al dago bada garapen ekonomikoa?
Garrantzitsua da ulertzea guk pertsonekin egiten dugula lan, eta gure lana batik bat konfiantzazko harremanak eta ikuspegi partekatuak lortzea dela; baina ez denok berdin pentsatuta, baizik ados zertan gauden eta zertan ez gauden partekatuz. Askotan, horiek gatazkak modu konstruktibo batean azaleratzeko prozesuak dira. Prozesua oztopatzen duten gatazkak behin eta berriro egoten dira ezkutuan, eta horiek azaleratuz gero prezio bat ordaindu behar izaten da; zerbaitekin ados ez dagoela edota desberdin ikusten duela azaltzea nahi duenik ez da izaten bileretan. Gu saiatzen garena da esplizitazio hori errazten ahal den modu eraikitzaileenean gerta dadin, eta konponbideak mahai gainean jartzen. Beraz, horrek ez du zenbakiekin-eta zerikusirik. Prozesuak gerta daitezen pertsonak eta pertsonen interes desberdinak (boterea, emozioak eta abar) lantzen saiatzen gara gu. Egia da, ordea, Orkestran lan egiten dudalako edo enpresekin garapen ekonomikoan lan egin dugulako, jendeak zenbakietara eta Excel tauletara zeratuta duela gure jarduna, baina gure lana guztiz kontrakoa da: prozesuak erraztea da gure lana, eta horretarako pertsonen arteko harreman ereduak eraldatzen joatea pixkanaka, elkarlaneko eredu izan daitezen.
Liburua idazteko lehen ariketa ingelesez egin zenuen, baina aurrena euskaraz argitaratu nahi izan duzu. Zergatik?
Atera bezala idaztea erabaki nuen, eta ingelesez atera zitzaidan. Horrek, ordea, egundoko kontraesanak sortu zizkidan. Izan ere, ekintza ikerketa prozesu hauek neurri handi batean euskaraz garatu ditugu. Baina prozesuak kontzeptualizatzerakoan ingelesez ateratzen zitzaizkidan. Gero, ordea, ingelesez egindako guztia euskaraz berriro idaztea erabaki nuen, eta euskaraz argitaratzeko hautua egin dut, denbora batez lana euskaraz bakarrik argitaratuta izatea nahi dudalako. Denborarekin, gaztelaniaz eta ingelesez ere aterako dugu beste sare batzuetan.
Ikerlaria zara. Nahiko baliabide eskaintzan al da ikerketarako?
Baliabide urritasuna baino gehiago, zer eratako ikerketa bultzatzen den da gure hausnarketa eta kritika. Ikertzaileon karreran aurrera egiteko jartzen dituzten adierazleak nazioarteko aldizkarietako ingelesez egindako publikazioak eta horrek daukan inpaktua dira. Aldiz, gure aldarrikapena da ikerketa prozesuak inpaktua duela lurraldean, jakintza sorrera hori lurraldeko eragileekin batera egiten baldin bada. Beraz, bi eredu oso desberdin dira, esperientziak erakusten baitigu eragileekin egindako ikerketa hori ez dela prestigiatzen mundu akademikoan. Nik egiten dudan ikerketa modua unibertsitatean egitea ere zailagoa da; Orkestrak gune bat ematen digu horretarako, baina ez da hain erraza, eta, gainera, era honetan karrera akademikoan aurrera egitea zailagoa da. Baliabideak baino gehiago falta dira unibertsitatean-eta eragileekin ekintza ikerketa modu horri balioa emateko mekanismoak. Gizarte zientzietan egiten den ikerketari buruz ari naiz ni, eta gizarte zientzietan eragileekin eta egiten den ekintza ikerketak pisu gutxiegi du, eta herri bezala hori indartzea onuragarria izango litzateke.
Larrea, elkarrizketaren une batean. (M. Etxaniz)