V. mapa soziolinguistikoa osatzeko, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak lau gune soziolinguistiko ezarri zituen biztanleriaren euskaldunen ehunekoaren arabera. Laugarren gune soziolinguistiko moduan identifikatu du eremu euskaldunena, eta bertan, biztanleriaren %80 edo gehiago euskalduna den eremuak aztertu ditu.
Azterketaren ondorioetan jasotzen da gero eta udalerri gutxiago dagoela gune soziolinguistiko euskaldunenean. Azken urteotan, udalerrien zein euskaldunen kopurua jaitsi egin da. Duela 30 urte, 79 udalerri zeuden laugarren gunean, orain baino 17 gehiago.
Datuek argi erakusten dute euskararen arnasguneak ahuldu egin direla azken urteotan. Eta hori bereziki kezkagarria da euskararen normalizazioa helburu dugunontzat. Oraindik ere, hainbat gunetan, udalerri euskaldunetan kasurako, nagusi da euskara, baina ez dute orain urte batzuk zuen osasun eta bizi-indarra.
Soziolinguistikako adituek onartzen dutenez, edozein hizkuntzak, biziko bada, nagusi den eremuak behar ditu. Eta euskarak baditu, baina eboluzioa ikusita, hausnarketarako tarte bat bederen hartu beharko genuke.
Euskararen sustapenean dihardugunon artean, kontsentsu zabalaz baieztatzen da arnasguneak garrantzitsuak direla euskararentzat. Baina zer egin dugu arnasgune horiek zaindu eta babesteko? Zer egin dugu arnasguneak hedatzeko?
Ezin da esan ezer egin ez denik. Baina bai egindakoa ez dela nahikoa izan. Instituzioetatik nahiz euskalgintzako eragileen aldetik euskara sustatzeko ahaleginean aritu gara, baita gune soziolinguistiko euskaldunenean ere. Hainbat egitasmo jarri dira abian, baina aitortu behar da, oro har, ez dela eremu jakin horretarako egitasmo bereziturik landu.
Uema saiatu da horretan. Biztanleen %70ek baino gehiagok euskaraz dakiten udalerriak bildu, eta udalerri euskaldunetako bizitza publiko zein pribatua euskaraz izan dadin bideak urratzen. Bide oparoa egin da udalen euskalduntzean. Herritarren sentsibilizazioan ere eragin nahi izan da. Baina errealitateak erakusten du, zeharkako politikek, hirigintzako proiektuek edo garapenari lotutako esku-hartzeek, esaterako, euskara sustatzeko ekimenek baino eragin handiagoa izan dutela udalerri euskaldunetako egoera soziolinguistikoan.
Ordea, ez gara axolagabe egon udalerri euskaldunetan burutu diren hirigintzako hainbat proiekturen aurrean. Egoera soziolinguistikoari kalte egin ziezaioketela jakinda, kezkaz ikusi ditugu horietako asko. Besterik da zer egin dugun. Eta horretan, argi dago tresnak falta izan zaizkigula.
Orain, arnasguneetan eragindako kalteak erreparatzen ipini behar ditugu indarrak. Arnasguneei bizi-indarra ematen. Udalerri euskaldunetan ere euskarak bizitasun handiagoa behar du, arnasguneen hedatze prozesua burutzeko.
Baina ezin gaitezke etengabe egindako kalteak konpontzen aritu. Euskararen arloan ere, beste hainbat arlotan egiten den moduan, prebentzio politikak abian jarri behar dira. Udalerri euskaldunetan behar-beharrezkoa da politika orokorrean ere hizkuntzaren ikuspegia txertatzea. Udalerri horiek hizkuntzaren ikuspegitik bereziak direnez, politika bereziak behar dituzte. Eta arnasguneen garrantzia aitortzetik, arnasguneei garrantzia ematera igarotzen garen unean, hizkuntza politika eraginkorragoa egiteko oinarriari lotuko gatzaizkio.
Tokiko errealitate soziolinguistikoa kontuan hartuta diseinatu behar da hizkuntza politika. Bastida eta Aramaioko errealitate soziolinguistikoek ez dute antzekotasunik. Barakaldon eta Lekeition euskarak dituen beharrak ez dira berdinak. Irun eta Azpeitiko lehentasunak ezin daitezke berberak izan. Tafalla eta Baztanen izan ditzaketen erronkak ezin dira parekatu. Udalerri euskaldunek aukera paregabea eskaintzen dute hizkuntza politika aurrerakoiak bultzatu eta garatzeko. Horregatik, aitzindari eta bide urratzaile izan behar dute hizkuntza politikari dagokionez.
Udalerri euskaldunetako egoera soziolinguistikoan eragiten duten faktoreak askotarikoak izaki, euskararen arnasguneak zaindu eta hedatzeko egitasmoek adostasun eta babes zabala behar dute, instituzioen eta eragile politiko nahiz sozialen arteko elkarlana. Herritarren ahalmentzeak ere urrats eraginkorrak egiteko parada eskain diezaguke. Baina gehiegitan egiten den moduan, ezin dezakegu euskara normalizatzearen ardura herritarren bizkarrean deskargatu. Udalerri euskaldunetan, bederen, instituzioak herritarrak eta bertako errealitate soziolinguistikoa baino atzerago dabiltza. Arduradun politikoei eta instituzioei dagokie norabidea markatu eta egitasmoak abian jartzea. Baita elkarlanerako guneak sortu eta indarrak biltzen aritzea ere.