Pertsona batek baino gehiagok galdetuko du nondik datorren Jai Karnabalean egiten den Txikiteo Elegantea, noiz ospatu zen aurrenekoz edo zer dela-eta egiten den. Gaur egun, adin guztietako herritarrak animatzen dira Azpeitiko festarik dotoreenean parte hartzera, baina inork gutxik daki nondik datorren ohitura hori. Kuadrilla "festazale eta karnabalzale" baten burutapenetik jaio zen dagoeneko tradizio bihurtu den festa. Arantxa Arregi (Azpeitia, 1944), Olatz Aranburu (Azpeitia, 1941), Maria Pilar Mendizabal (Azkoitia, 1941) eta Roxa Oiartzabal (Azpeitia, 1941) izan ziren Txikiteo Elegantearen sustatzaileak, baina "sekula" ez zuten pentsatu ohitura hura horren berezi bihurtuko zenik. Elkarrekin gogoratu dituzte sasoi hartako kontuak, nostalgiaz.
Arregi, Aranburu, Mendizabal eta Oiartzabal 1981. urtean irten ziren aurrenekoz antzinako arropa dotorez jantzita Jai Karnabal eguerdian. Ordurako, karnabaletako mozorroen lehiaketan sari ugari zituzten irabazita. "Eskolan ez, baina karnabal kontutan sari asko irabazi genituen", dio Oiartzabalek. Itsasi kultur elkartearen artzain-inudeen kalejirak piztu zien elegante mozorrotzeko grina, eta ondo gogoan dute aurreneko aldia. Azaldu dutenez, Itsasik 1980. urtearen inguruan egin zuen aurrenekoz karnabaletan egin ohi duen artzain-inudeen kalejirako udal korporazioaren antzezpena. Dantza taldeko hainbat kide antzinako alkatez, apaizez, erizainez eta jauntxoz mozorrotu zen. Handik urtebetera, Itsasik Jai Karnabalean dotore janztera animatu zituen herritarrak, horretarako dei berezia eginda. "Zergatik ez?" pentsatuta, Itsasiren proposamenarekin bat egin zuten lau emakumeek. Handik urtebetera Itsasikoen deia jaso zutela kontatu du Aranburuk: "Dantza taldearekin batera artzain-inudeen kalejiran irtengo al genuen galdetu ziguten, eta gu, festazale amorratuak izanik, animatu egin ginen". Bigarren aldiaren ondotik iritsi zen hirugarrena, eta modu horretan, "konturatzerako", kuadrilla hartan ohitura bihurtu zen Jai Karnabal eguerdian dotore-dotore janztea. Domingo Elegante deitzen zioten egunari. "Itsasiko artzai-inudeekin batera kalejira egiten genuen lehenik, eta poteatzera joaten ginen gero", azaldu du Mendizabalek. Ohitura horretatik dator jaiak hartu duen izena: Txikiteo Elegantea.
Josi, eta apenas erosi
Festa hari ekin zioten lagunek urte luzez jarraitu zuten ohiturarekin, eta ia urtero jantzi ezberdin batekin irteten ziren kalera Jai Karnabalean. Kasik materialik erosi gabe sortzen zituzten Txikiteo Eleganterako trajeak. Horrela kontatu du Oiartzabalek: "Etxeko gortina zaharrekin, ohegaineko oihalekin eta parean harrapatutako tela zatiekin egiten genituen soinekoak. Ahizpa jostuna dut, eta hark egiten zizkidan trajeak". Nola janzten ziren gogoratu du Arregik: "Soineko ponpoxoak ziren garai hartan janzten genituenak. Gonak zabalak zein estuak ziren, eta askok bolanteak zituzten. Txaketak, berriz, estuak ziren, sorbaldetako babesekin. Era guztietako kapelak janzten genituen, baita larruzko osagarriak ere; gure amonenak eta". Antzinako arropek zaintza eskatzen dute, baina gaur egunekoek baino gehiago irauten dutela pentsatzen du Aranburuk: "Etxean dudan gona batek 150 urte ditu, eta erabilgarri dago oraindik". Mendizabalek azaldu duenez, Elegante Eguneko trajeak zein osagarriak sortu ez ezik, elkarbanatu ere egiten zituzten beraien artean. Trukatu egiten zituzten urtez urte, berrerabiltzeko.
Gaur egun joera hori "asko" aldatu dela pentsatzen dute laurek. Haien iritziz, geroz eta neska-mutil gehiagok erosten dituzte egindako trajeak Txikiteo Eleganterako, eta horrek "pena" ematen die. Izan ere, beren aburuz, herritarrek "garrantzi gehiegi" ematen diote itxurari. Dena den, jakitun dira garaiak aldatu direla. "Guri ez zitzaigun bururatzen trajeak osorik erosterik, eta beste modu batera ulertzen genuen Txikiteo Elegantea. Baina gauza jakina da pertsona orok ez dakitela josten, eta gaur egun horri denbora eskaintzeko denbora gutxiago dagoela", azaldu du Mendizabalek.
Nola aldatu diren gauzak
Duela hamabost urte baino gehiago utzi zioten Elegante Egunean mozorrotzeari Arregik, Aranburuk, Mendizabalek eta Oiartzabalek, "adinagatik eta beste hainbat kontugatik". Gaur egun Elegante Egunak hartu duen indarra ikusteak "poza" ematen die, baina festa nola aldatu den nabaritzeak "pena handia". Oiartzabalen iritziz, lehen herritarrak ez ziren "horrenbeste" begiratzen ispiluan: "Goiza ileapaindegian sartuta igarotzen dute emakume batzuek. Hori aldrebeskeria galanta da. Kalean egon behar da festaz gozatzeko eta ez ileapaindegian". Itxurari ematen zaion garrantziarekin bat dator argazkiak ateratzeko joera. "Jende ugarik aprobetxatzen du Elegante Eguna argazki estudioko irudiak egiteko. Hor ikusten da non joaten den batzuen festa eguna". Dena den, seme-alabek beraien joerari eutsi diotela azaldu dute lau emakumeek, eta horrek poza ematen diela azpimarratu dute. "Etxean ikusitakoak badu eraginik", dio Mendizabalek.
Gero eta heldu gutxiago mozorrotzen dela ere pentsatzen dute, 50 urtetik gorako herritarrek irteteari uzten baitiote. Horregatik, adin horretakoak elegantez janztera animatu nahi dituzte. Arregik dio berak gaur-gaurkoz "inbidia" pasatzen duela Jai Karnabalean, eta edozer jantziko lukeela saltsan murgiltzeko.
Kuadrillak elkartzeko eguna izan ohi da Txikiteo Elegantea. Batzuk bazkaltzera joaten dira, eta beste asko sokamuturrera. "Lehen ez zen horrenbeste jende elkartzen sokamuturrean. Arratsaldeko zezenaren irteeraren unea magikoa da", dio Oiartzabalek. "Jendetza kantuan, dantzan eta dotore jantzita".
Festaren sustatzaileen iritziz, Elegante Eguna "gorenera" iritsi da jada, eta tradizioak iraun dezan nahi dute.